Hamdullah Suphi Tanrıöver

Hamdullah Suphi Tanrıöver (1885, İstanbul – 10 Haziran 1966, İstanbul), Türk edebiyatçı, yazar, öğretmen, milletvekili, siyasetçi. Kurtuluş Savaşı ve cumhuriyetin ilk yıllarında TBMM’de yaptığı coşkulu konuşmaları nedeniyle “Millî Hatip” ve “Cumhuriyet Hatibi” olarak tanınan bir siyaset adamı ve yazardır. Ayrıca İstiklâl Marşı’nı Türkiye Büyük Millet Meclisinde ilk okuyan kişidir.

Tanrıöver önce Fecr-i Âti Hareketi içinde, daha sonra Millî Edebiyat toplulukları içinde yer aldı. Zamanla siyasi kimliği, şair ve yazar kimliğinin önüne geçti. Son Osmanlı Meclis-i Mebusanında ve I, II, III, VII, VIII ve IX. dönem TBMM’de milletvekilli olarak bulundu. İki defa Millî Eğitim Bakanlığı yaptı. Siyasi yaşamının yanı sıra, Türk Ocaklarının başkanlığını yürüttü. Türk Ocaklarının kapatılmasından sonra 13 yıl Bükreş’te büyükelçilik görevinde bulundu. Yurda geri döndüğünde Türk Ocaklarını tekrar kurdu; ismi aralıklarla toplam 34 yıl başkanlık ettiği bu kurum ile özdeşleşmiştir.

Hamdullah Suphi Tanrıöver 1885 yılında İstanbul’un Aksaray semtindeki Abdüllatif Suphi Paşa Konağı’nda doğmuştur. Babası Tanzimat Dönemi bilim ve siyaset adamlarından Abdüllatif Suphi Paşa, annesi Ülfet Hanım’dır. Dedesi ilk Osmanlı Maarif Nazırı Abdurrahman Sami Paşa olup, babası Osmanlı devletinin 6. Maarif Nazırı olarak görev yapmıştır.

Çocukluğu yoğun bir kültür ortamında geçti. Yetiştiği konak divan edebiyatının son şairlerinin sık sık bir araya geldikleri bir toplantı yeri gibiydi. İlk şiirleri amcası Sezai Bey’in Paris’te çıkardığı Şura-yı Ummet gazetesinde yayımlandı. II. Abdülhamid’in iradesiyle parasız yatılı olarak Mekteb-i Sultanide (Galatasaray Lisesinde) öğrenim gördü.

Okuldan 1904 yılında mezun oldu ve meslek olarak öğretmenliği seçti. Ayasofya Rüştiyesinde hitabet ve Fransızca, Darülmualliminde edebiyat, Darülfünunda Türk-İslam sanatı dersleri verdi. 1909 yılında Fecr-i Ati topluluğuna katıldı. 1911’de bu topluluktan ayrılarak Ziya Gökalp önderliğindeki Genç Kalemler çevresinde gelişen Millî Edebiyat akımına bağlandı. 1912 yılında milliyetçilik akımının İstanbul’daki merkezi olan Türk Ocağına girdi ve başkan oldu. Aralıklarla toplam 34 yıl bu kurumda başkanlık yaptı (1912-1931, 1949-1959, 1961-1966).

İstanbul’daki işgalci güçlere karşı düzenlenen açık hava toplantılarında hitabetin etkili örnekleri olarak gösterilen konuşmalar yaptı ve güçlü bir hatip olarak tanındı. Son Osmanlı Meclis-i Mebûsanı (1920) Antalya üyesi olarak seçildi; mecliste Misak-ı Milli lehine konuşmalar yaptı. Meclis-i Mebûsanın işgal güçleri tarafından kapatılmasından sonra, millî mücadeleye katılmak için Ankara’ya gitti. TBMM’nin ilk döneminde milletvekili olarak yer aldı. İlk kabinede Maarif Vekili olarak görev alıp, bu görevde bir yıl kaldı. Vekilliği sırasında milli marş için güfte yarışması açıldı. Mehmet Akif’in yarışmaya katılması için çaba harcadı ve İstiklâl Marşı’nı etkili sesi ile meclis kürsüsünde ilk defa okudu.

TBMM I ve II. dönemlerinde İstanbul milletvekili olarak yer aldı. 1925 yılında ikinci kez Millî Eğitim Bakanı oldu ve bu görevi 4 Mart – 19 Aralık 1925 tarihleri arasında yürüttü.

Bir yandan da Türk Ocakları Başkanlığını sürdürdü. Derneğin merkezini İstanbul’dan Ankara’ya taşıdı. Yeni devletin kültürel yönden teşkilatlanmasında ve Türk kültürünün yayılmasında Türk Ocaklarının büyük rolü oldu. 1931 yılında şube sayısı 278’e, üye sayısı ise 32 bine ulaştı. Siyasal bir güç niteliği kazanmaya başlayan kurum Atatürk’ün 25 Mart 1931 tarihli gazetelerde yayımlanan talimatı üzerine 10 Nisan’da kendisini feshetti.

Türk Ocaklarının kapanmasının ardından, 1931 yılında Bükreş büyükelçisi olarak atandı. 13 yıl sürdürdüğü bu görev sırasında Bükreş’te büyük bir Türk mezarlığı yapılmasını ve Gagavuz kasaba ve köylerinde Türkçe eğitim yapan okullar açılmasını sağladı. 1944 yılında büyükelçilikten emekliye ayrılıp siyasete geri döndü.

Türk Ocakları başkanlığını yürütmeye devam ederken 10 Haziran 1966 tarihinde öldü. Edirnekapı Merkezefendi Mezarlığı’na defnedildi.